آهنگ حجاز (کتاب)آهنگ حجاز، کتابی با زبان فارسی که سفرنامه حج از سید فضل‌الله حجازی با نام الرحلة الحجازیه و سفرنامه‌ای دیگر از سید علیرضا حجازی با عنوان شاهدی از حج خونین را در بردارد. بخش‌های دیگر کتاب شامل زندگی‌نامه، اشعار و سروده‌ها، سفرنامه عتبات سید فضل‌الله و تصاویری از نویسندگان سفرنامه‌ها و برخی اشخاص دیگر است. ۱ - محتوای کتابآهنگ حجاز شرح زندگی، آثار و سفرهای سید فضل‌الله حجازی است که یک سفرنامه حج از وی با نام الرحلة الحجازیه و سفرنامه‌ای دیگر از سید علیرضا حجازی با عنوان شاهدی از حج خونین را در خود دارد. هر دو سفرنامه به زبان فارسی‌اند. بخش‌های دیگر کتاب شامل زندگی‌نامه، اشعار و سروده‌ها، سفرنامه عتبات سید فضل‌الله و تصاویری از نویسندگان سفرنامه‌ها و برخی اشخاص دیگر است. ۲ - الرحلة الحجازیهسفرنامه حج با نام الرحلة الحجازیه نوشته سید فضل‌الله حجازی است که در ادامه معرفی می‌شود. ۲.۱ - نویسندهسید فضل‌الله حجازی (۱۳۱۸-۱۳۸۷ق.) از عالمان بزرگ شهرضا (قمشه) و مؤسس حوزه علمیه این شهر بوده است. [۱]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۴-۵.
وی نزدیک به ۳۰ سال در شهرهای اصفهان، قم و مشهد [۲]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۱.
در حضور علمایی همچون سید مهدی زدریچه، آقا رحیم ارباب [۳]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۱۴.
و آیت‌الله خوانساری به تحصیل علوم دینی پرداخت و در سال ۱۳۴۷ق. به زادگاه خود بازگشت و به اقامه جماعت و احیای مساجد متروک شهرضا و تدریس دروس حوزوی پرداخت. [۴]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۱۶.
وی از بسیاری مراجع اجازه تصرف در امور حسبیه را داشت. [۵]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۹۶.
[۶]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۹۸-۳۹۹.
او آثار مکتوب اندک از خود بر جای نهاد که این سفرنامه از جمله آن‌هاست. [۷]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۹.
۲.۲ - ساختاراین سفرنامه صفحات ۲۵۲-۲۹۷ از کتاب را به خود اختصاص داده و اهمیت آن در اشاراتی است که نویسنده به ماجرای قتل ابوطالب یزدی در مکه کرده است. سفرنامه فصل‌بندی نشده و مطالب آن با تاریخ هر روز متمایز شده است. نگارنده، نخست در سال ۱۳۵۱ق. عزم حج کرده که به رغم استمداد از نماینده شهرضا در مجلس، به علت ممنوعیت و عدم صدور جواز، به این‌کار موفق نشده است. [۸]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۱۲۲-۱۲۵.
بار دوم در ۲۳ شوال ۱۳۶۲ق./۱۳۲۲ش. همراه عده‌ای از اهالی شهرضا به قصد حج و از مسیر آبادان با کشتی به سمت کویت رفته است. [۹]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۵۵.
[۱۰]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۵۳.
مؤلف به دیدار خود با آیت‌الله حاج‌آقا حسین بروجردی در بروجرد نیز اشاره می‌کند. [۱۱]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۵۴.
وی سفرنامه را تقریباً بدون شرح و تفصیل نوشته و اطلاعاتی مفید به خواننده داده است. از جمله شمار حج‌گزاران شهرضا را در آن سال بیش از ۱۰۰ نفر و کرایه هر نفر را تا آبادان ۱۴۰ تومان یاد می‌کند که البته تا رسیدن به مقصد به بیش از ۲۰۰ تومان رسیده است. [۱۲]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۵۳.
نیز کرایه کشتی بخار را ۵۵ تومان برای هر نفر از منیوحی تا کویت گزارش کرده است. [۱۳]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۵۵.
آنان ۱۲ روز در کویت می‌مانند تا وسیله حرکت به حجاز فراهم شود. [۱۴]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۵۶.
در عشیره محرِم می‌شوند [۱۵]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۶۰.
و غروب ۲۸ ذی‌قعده به مکه می‌رسند. سفر آنان از کویت تا مکه ۱۶ روز به طول می‌انجامد. [۱۶]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۶۱.
۲.۳ - محتوانگارنده اطلاعاتی تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی و سیاسی درباره مکه به‌دست می‌دهد؛ از جمله مردم این شهر را دارای مذهب شافعی می‌خواند. گاه نیز میان وضعیت دینی ـ فرهنگی ایران آن روزگار و این شهر مقایسه می‌کند. وی به مواردی همچون ممنوعیت اقامه نماز جماعت از سوی ائمه همه مذاهب و انحصار آن به مذهب حنبلی که سبب ناخشنودی مردم مکه از آل سعود بوده و نیز ویرانی قبور و زیارتگاه‌ها به‌دست سعودی‌ها اشاره‌کرده است. [۱۷]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۶۲-۲۶۳.
بخش مهمی از سفرنامه، به وصف مسجدالحرام، مقام‌ها، کعبه و کلیدداری آن، مختصری از مناسک حج و برخی رخدادهای تاریخی همچون حمله قرمطیان به مکه اختصاص یافته و نویسنده تنها در بخشی اندک بر مشاهدات خود تکیه کرده و بیشتر به منابع مکتوب استناد داشته است. [۱۸]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۶۴-۲۸۰.
او سادنِ (کلیددار) کعبه را در زمان حج خود، شیخ محمد امین شیبی خوانده و از مالیاتی یاد کرده که او و شاهزادگان سعودی، برای ورود به کعبه از مردم می‌گرفته‌اند. [۱۹]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۷۱-۲۷۲.
مشکل اختلاف در رؤیت هلال در این سفرنامه نیز دیده می‌شود. نویسنده وارد مسجدالحرام می‌شود و در حالی که گمان می‌کرده ۲۹ ذی‌قعده است، آگاه می‌شود که ابن سعود به مناسبت اول ماه، تیمّناً برای طواف آمده است. تحقیق و تفحص برای رفع اختلاف به‌جایی نمی‌رسد و در نهایت نگارنده احتیاط کرده، وقوفین را دو بار به‌جا می‌آورد. [۲۰]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۸۱-۲۸۲.
مؤلف در همان روز که ابوطالب یزدی را به اتهام آلوده‌کردن مسجدالحرام گردن زدند، در مسجدالحرام بوده و بر اساس مشاهدات خود، گزارش‌هایی از آن واقعه به دست داده است. [۲۱]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۸۴-۲۸۶.
به گفته او، ابوطالب در بین طواف بر اثر گرما، دچار «امتلاء مزاج» و استفراغ شده و به هیچ‌وجه قصد آلوده کردن مسجد را نداشته است. [۲۲]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۸۵-۲۸۶.
اشارتی به اغوات (خواجگان) حرم و سازمان و وظایف آن‌ها از مطالب مفید کتاب است. [۲۳]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۸۱.
نویسنده همچنین با استناد به گزارش نشریه ام‌القری شمار حاجیان را در آن سال ۶۲۵۹۰ نفر اعلام می‌کند که ۳۵۱۵۴ نفر از راه دریایی، ۵۹۲۰ نفر از راه زمینی، ۳۰ نفر از راه هوایی، ۲۳۸۶ نفر از یمن و بقیه از مناطق مختلف عربستان به حج آمده بوده‌اند. [۲۴]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۸۶.
نویسنده و همراهان ۳۸ روز در مکه بوده و سپس به جده و از آن‌جا به مدینه رفته‌اند. [۲۵]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۸۶.
مؤلف مردم مدینه را غالبا بی‌کار، فقیر و بی‌سواد و وضعیت عموم مردم مدینه را تاسف‌آور [۲۶]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۸۹.
می‌خواند. سپس مسجدالنبی را به شکل مبسوط معرفی می‌کند. به نوشته وی، امام جماعت این مسجد حنبلی بوده و کارهای مسجد به دست اغوات سامان می‌گرفته است. [۲۷]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۹۳-۲۹۴.
نیز از کتابخانه شیخ‌الاسلام در نزدیکی مسجدالنبی یاد می‌کند که گویا روزگاری خانه امام حسن (علیه‌السلام) بوده است. [۲۸]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۹۴-۲۹۵.
نگارنده و همسفرانش پس از سه هفته مدینه را ترک می‌کنند و دو هفته [۲۹]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۹۶.
طول می‌کشد تا به کویت برسند. نویسنده عزم زیارت عتبات داشته؛ اما به علت ممنوعیت ورود به عراق برای کسانی که جواز مرور نداشته‌اند، گویا به این‌کار موفق نشده است. [۳۰]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۲۹۷.
۳ - شاهدی از حج خونینشاهدی از حج خونین سفرنامه مکه نوشته سید علیرضا حجازی است که در ادامه معرفی می‌شود. ۲.۱ - نویسندهاین بخش از کتاب، سفرنامه مکه (تابستان ۱۳۶۶) سید علیرضا حجازی (متولد ۱۳۴۵ش.) مدرّس حوزه و دانشگاه است. وی آثاری در حوزه دین و ادبیات پدید آورده که سفرنامه حاضر از آن‌هاست. این سفرنامه به شیوه یادداشت‌های روزانه نگارش یافته و به لحاظ دربرداشتن گزارشی دقیق از وقایع حج سال ۱۳۶۶ش. (حج خونین) اهمیت دارد. ۲.۳ - محتوانویسنده بیستم تیرماه ۱۳۶۶ش. از طریق جده به مدینه [۳۱]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۴۶-۳۴۷.
و پس از دو هفته اقامت در این شهر، برای انجام مناسک حج به مکه رفته است. [۳۲]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۵۹.
وی که با ماموریت تبلیغی به حج رفته [۳۳]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۵۳-۳۴۵.
، در طول سفر همواره با زائران کشورهای دیگر درباره عقاید شیعیان مباحثه کرده است. [۳۴]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۴۶.
[۳۵]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۵۰-۳۵۱.
[۳۶]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۶۲.
نویسنده به راهپیمایی «وحدت» در روز ۳۰ تیرماه ۱۳۶۶ اشاره کرده که از مقابل بعثه امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) آغاز شده و به مسجدالنبی پایان یافته و راهپیمایان شعارهایی ضدّ آمریکا و اسرائیل سرداده و مسلمانان را به وحدت دعوت کرده‌اند. [۳۷]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۵۵-۳۵۶.
آنان پنجم مرداد در مسجد شجره محرم شده، به مکه می‌روند. [۳۸]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۵۸-۳۵۹.
بخش مهم این سفرنامه به شرح رخداد فاجعه کشتار حجاج اختصاص دارد. به نقل نویسنده، یک روز پیش از برگزاری راهپیمایی، ۱۰ نفر از اعضای بعثه امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) بازداشت و پس از برگزاری تجمعی اعتراضی، آزاد می‌شوند. [۳۹]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۶۳.
فردای آن روز، عصر روز جمعه نهم مرداد، حاجیان ایرانی در برابر بعثه تجمع می‌کنند و پس از تلاوت قرآن، پرچم آمریکا را به آتش می‌کشند و در پی سخنرانی مهدی کروبی، نماینده امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) و سرپرست حجاج ایرانی، به سمت مسجدالحرام حرکت می‌کنند. [۴۰]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۶۳.
در میانه راه نیروهای نظامی عربستان به تظاهرکنندگان هجوم می‌برند. [۴۱]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۶۴.
بر اثر تیراندازی [۴۲]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۶۵.
و زیر دست و پا ماندن برخی از حاجیان [۴۳]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۶۶.
افرادی بسیار کشته و مجروح می‌شوند. [۴۴]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۶۷.
نویسنده نیز با اصابت گلوله از ناحیه پا زخمی می‌شود [۴۵]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۵۶.
و به کوچه‌های اطراف پناه می‌برد. سپس او را با آمبولانس به بیمارستان مرکزی ایرانیان می‌برند. [۴۶]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۶۷.
گویا نیروهای سعودی برخی از حاجیان را دستگیر کرده، به مکانی نامعلوم در بیابان انتقال می‌دهند. پس از مدتی زنان و پیرمردان را آزاد می‌کنند و جوانان را همچنان در بند نگاه می‌دارند. [۴۷]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۶۸-۳۶۹.
نویسنده با یاری دیگران مناسک حج را ادا می‌کند. وی بخش پایانی سفرنامه را به شرح این مناسک و سپس بازگشت به ایران اختصاص داده است. [۴۸]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۶۹-۳۷۶.
۳.۳ - مقاله از حج خونین بگونیز مقاله‌ای با عنوان «از حج خونین بگو» در هفت صفحه به سفرنامه ملحق شده که نویسنده آن را در نخستین سال ورود حجاج ایرانی به حجاز پس از حج خونین برای انتشار در برخی مطبوعات نگاشته است. [۴۹]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۷۶-۳۸۲.
وی در این مقاله مقایسه‌ای میان برخورد مسلمانان کشورهای دیگر با ایرانیان در سال ۱۳۶۶ش. و سال ۱۳۷۰ش. می‌کند و بر این باور است که نگاه مسلمانان دیگر کشورها به ایرانیان به ویژه پس از حمله صدام به کویت مساعدتر شده است. [۵۰]
حجازی، سید علیرضا، آهنگ حجاز، ص۳۷۸-۳۷۹.
۴ - چاپاین کتاب را سید علیرضا حجازی به سال ۱۳۸۷ ش. در انتشارات فارس حجاز و در ۴۱۰ صفحه با قطع وزیری چاپ کرده است. ۵ - پانویس
۶ - منبع• سفرنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «آهنگ حجاز»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۱/۲۸. رده‌های این صفحه : سفرنامه‌های ایرانی حج
|